Het verhaal

Onbekend. Premiere op 12 januari 1973.

Cast

Gezelschap: Zuidelijk Toneel Globe

Onno Molenkamp
Hans Boswinkel
Eric Schneider
Jenny Arean

Credits

Regie: Ton Lutz (tevens bewerking)

Geschreven door Georg Kaiser

Recensie

Recensie 1

Trouw, 15 januari 1973

Recensie 2

Een van de aantrekkelijke eigenschappen van toneel is dat je er nooit en te nimmer staat op kunt maken. Een kleine twee maanden geleden nodigde Ton Lutz critici uit om aanwezig te zijn bij de eerste lezing van het stuk Soldaat Tanaka van Georg Kaiser, in aanwezigheid van de acteurs die het moesten spelen.

Dat leek een bruikbare afwisseling van de stencils waarmee de voorlichtingen van toneelgezelschappen de pers plegen te overladen. Lutz was er geestdriftig voor, en een uur lang meende ik dat hij een werkelijk interessant stuk had opgediept uit het omvangrijke oeuvre van Kaiser — een man die een wonderlijk leven leidde (zie het programmaboekje) maar zijn meest wezenlijke aansluiting vond bij expressionisme. Die term is zo overbelast dat er namelijk geen zaken meer mee zijn te doen. Hij staat voor een goede vorm van een paar van de eerste experimentele en interessante dingen die de kunst van de eerste helft van deze eeuw laten zien, zowel als voor dingen die geen groot publiek hebben kunnen trekken maar ook onmiddellijk konden worden weggegooid. Zo gaat het dan. Ton Lutz wil dit stuk spelen, documenteert zich terdege, realiseert zich vermoedelijk ook nog wel dat het uit de laatste levensjaren van Kaiser dateert, toen hij na zijn vlucht voor het nazisme eenzaam was geworden in Zwitserland, en daar zat te verkommeren — een versleten en telkens gestoord man, die ook de Tweede Wereldoorlog al zag aankomen. Wat iedereen schijnt te ontgaan is dat de vormvastheid die generatie niet tot normale ontwikkeling kwam, omdat de boodschap belangrijker was dan de overdracht, op wat uitzonderingen na. Kaiser had allang in GAS het stuk geschreven waar alles instond, en dat terugkwam en dankzij Van Dalsum ook hier te zien was.

Toen Lutz het voorlas had ik een vaag vermoeden dat we er tegenwoordig met een zo simpele voorstelling van zaken niet uitkomen, maar goed, twijfel is een gezonde eigenschap In Eindhoven begint de voorstelling van Globe met een mooie demonstratie van Japanse ouders die hun dochter verkocht hebben voor een feest dat ze moeten aanrichten voor de terugkomst van hun zoon, die soldaat is in het keizerlijk leger. De dochter is verkocht aan een bordeel, om een feest mogelijk te maken voor de zoon die één dag thuiskomt. Nu kan ik nog wel enige waardering opbrengen voor de manier waarop die Japanse vader (Hans Boswinkel) zijn nederigheid demonstreert, en voor Ann Hasekamp, de moeder. Ze zijn schandalig slecht voor geld, en ze spelen het heel goed. Wat mij totaal ontgaat is de zin van zo'n stuk toneel, vooral in het derde bedrijf, want dan komen er (vergeet niet, het is lang geleden geschreven) een heleboel sociale problemen aan de orde waar ik de bestaanbaarheid niet onmiddellijk van zie. Dan staat daar de soldaat Tanaka te kijken tegen de procesvoerenden, woordeloos omdat hem geen gelegenheid wordt gegeven uit te leggen wat hij zijn zusje en een onderofficier met geweld heeft aangedaan. Een poging om wel verband op te nemen met een vorm van militarisme die wel de laatste ziekte van de maatschappij zal zijn, moet dan worden uitgekreten als een stukje retoriek. Het doet er eigenlijk niet zoveel toe dat die Lutz het met een typisch Brechtgordijn (in kleuren gemengd en niet wit) probeert af te schermen. Waar het werkelijk om gaat met deze wat bloedeloze voorstelling, waar Jenny Arean veel plezierigs aan doet, en waarin Eric Schneider staat als het wonderlijke kereltje dat in de wereld iets moet ontdekken: die tekst in het laatste bedrijf is niet meer te maken, want zomin als zijn bezwaar tegen het huidige maatschappelijke bestel waar is te maken, zo min is ook de tekst waar 'hij mee voorzien is zo te spelen en zo -duidelijk te maken dat een publiek er enig meeleven bij voelt.

Door W. Boswinkel. Eindhoven, 13 januari 1973